Kars Kalesi:




Merkez Kale, İç Kale veya stadel olarak anılır. Bazı kaynaklar 12. Yüzyılda saltuklular tarafından yapılmış demekte ise de 10. Yüzyıla kadar inmektedir. 1579 yılında Lala Mustafa Paşa tarafından onarımı yapılırken, dört köşe mermer kitabe bulunmuş dış surların kapısına koydurulmuştur. Bu kitabeye göre 1152 yılında Sultan Melik İzzetin’in emri ile Veziri Firuz Akay tarafından yaptırılmıştır. Kaleyi 1386 yılında da Timur yerle bir etmiş, 1579 yılında tekrar III. Murat’ın emriyle Lala Mustafa Paşa yeniden yaptırmıştır.
Bundan sonra 1616 ve 1636 yıllarında iki kere onarımdan geçmiş, şehir merkezine bazı eserler eklenmiştir. Kaynaklara göre Merkez Kale dışında dış surlar 27.000 metre uzunluğunda olup, 220 burçtan meydana gelmiştir. Dış surlar üzerinde önemli üç kapı bulunmaktadır. Bunlar:

1. Sukapısı veya Çeribaşı kapısı (batıda)
2. Kağızman kapısı (Ortakapı)

3. Behram Kapısı veya Bayrampaşa kapısı 


Keçivan Kalesi:

Keçivan Kalesi, Kağızman ilçesinin kuzeybatısında yer alan Aladağ'ın hemen eteğindedir. Eski sancak merkezi bir kaledir. Kaynaklar ve halk arasında Keçivan, Geçivan, Geçvan adları ile anılmakta olup, kalenin bulunduğu yerleşim yeri 1960 sonrası Tunçkaya köyü olarak isim almıştır.

Pijen, Seffak, Efrasyab cenkleri hikayesinde adı geçerek anlatılan bu kalenin halk arasında 'Efrasyab'ın yaylaklarından olduğu' rivayet olunmuştur. M.Ö. 650-120, M.S. 16 yıllarında Aras boylarına yerleşen Saka Türklerinin padişahının adı İran destanlarında 'Turan Padişahı Efrasyab 'olarak gösterilirken Türklerce 'Alp-Er Tonga' olarak tanınmaktadır.

618 milat yıllarında Kars bölgesinde adı bilinen tek şehir 311'de Oğuzlardan Kamsarakam beylerinin malikanesi olacak olan bu Artageyra'dır (Keçivan). Bununla beraber adı geçen Arta-Kers Kalesi de (Kers Köyü) Kağızman'dadır. Her iki yer adının başındaki Artak, Artag, Arda sözlerinin Asyanik'lerden kalma veya Sakalara ait adların kökleriyle ilişkili olduğu sanılmaktadır.

İnkaya -Micingirt Kalesi:
Kale kayalık bir tepenin üzerine kurulmuş olup, çevresinde bulunan Urartu kaya mezarları ile Sarnıç buranın Urartu dönemine kadar inen bir yerleşme olduğunu düşündürmektedir. Kalenin taş işçiliği ise mevcut yapının yaklaşık 13. YY’da Saltuklular tarafından inşa edildiğini göstermektedir.



Micingirt Kümbeti:

14.YY Selçuklu yapısı olan Kümbet, kalenin doğusunda yer almaktadır. Dıştan 12 köşeli, içinden daire planlı olup, düzgün kesme taşlarla inşa edilmiştir.

Sürgütüs - Zivin Kalesi:

Zivin köyünün doğusunda sarp kayalar üzerinde kurulmuş kale kaba bir yamuğu andırmaktadır. Kale çevresinde bol miktarda Urartu Seramik parçaları bulunmaktadır. Kalenin Urartu döneminde kurulmuş, Selçuklular döneminde genişletilerek, Osmanlı döneminde de kullanıldığı sanılmaktadır.

Ani Surları:
 Ani şehrini kuzeyden kuşatan şehir surları 4,5 km uzunluğunda olup, surlar üzerinde 7 adet kapı bulunmaktadır.

Ortaçağda ipek yolunun Anadolu’ya ilk giriş noktasında bulunması sebebiyle ticari önem kazanan ören yeri M.S. 964 yılından itibaren Bagratlı Kralı Aşot tarafından yaptırılan ilk sur sistemi ile bir kent özelliği kazanmaya başlamıştır. İkinci sur sistemi 978 yılında Bagratlı Kralı Sembat döneminde tamamlanmış olup, son sur sistemi Selçuklu Sultanı Alparslan’ın şehri 1064 yılında fethetmesinden sonra Şeddatlı Beyi Ebu’l Menuçehr tarafından tamamlanmıştır.